Volksgeneeskunde in de 17de - 18de Eeuw
Jackie Thiron en Gert Laekeman
Volksgeneeskunde is de mondelinge of schriftelijke overlevering van remedies en hulpmiddelen om ziekten of verwondingen te verklaren en te genezen. Zij wordt uitgevoerd door mensen zonder medische opleiding. Zij berust op ervaring, die tot ver in het verleden teruggaat. Recepten werden van generatie op generatie overgeleverd.
|
|
Kruiden werden de eerste en belangrijkste helende bronnen. Later werden natuurlijke en geneeskrachtige producten in de natuur gevonden. Meestal steunde hun gebruik voor de geneeskunde op al dan niet toevallige ervaring. Volksgeneeskunde berust echter ook op magisch-mystieke factoren. Het zijn bovennatuurlijke krachten die hun invloed hebben op de zieke. Het spreekt vanzelf dat deze laatste vorm van volksgeneeskunde op religieus getinte remedies gebaseerd is.
De verwevenheid tussen de op ervaring steunende geneeskunde en het magische denken zijn in de volksgeneeskunde niet van elkaar te onderscheiden. Bepaalde kruiden hadden door de aanwezigheid van bepaalde extracten, die achteraf chemisch aangetoond werden, een gunstige werking op bepaalde klachten. De oorzaak van de aandoening werd door het gebruik van deze extracten nochtans niet weggenomen. De combinatie van de psychologische en chemische werking verklaart het verkregen effect[1].
De ervaringen met natuurlijke producten met een genezende werking, zijn in de loop van de eeuwen zowel mondeling als schriftelijk overgeleverd. Door het jarenlang mondeling doorgeven van remedies en receptuur ontstaan allerlei interpretaties die hun eigen leven gaan leiden. Schriftelijke neerslag is hieraan minder onderhevig en dus betrouwbaarder.
Het Rijksarchief te Beveren-Waas bewaart in het Gemeentelijk Oud Archief van Stekene een document waarin diverse recepten uit de volksgeneeskunde beschreven worden[2]. Hieronder volgt de originele tekst met ernaast de vrije vertaling.
Recepten en remedies uit de 17de - 18de eeuwse volksgeneeskunde
|
noch eene andere seer wondere plaester ende groodt secreet
Sana Totum
Re: neemt een pont geil wasch, een pinte olie van olijven ende een half pont witte cerusse, een vier en deel schuijm van gout: dese vier ingredienten moeten te saemen soo lange soeden tot dat het geheel bruijn wort maer moet geduerigh geroert worden, dan wort den pot afgestelt vant vier, om inne te doen al roerende een vierendeel mannekens wieroock. En een half vierendeel ni lijnzaed. Ende dan noch laeten sieden eene quartier wis, ende dan moeten daer indoen 4: oncen camphert, maer het en magh niet heedt daer ingedaen worden, om dat de cracht niet En sou vervlieghen, dit gedaen sijnde wort in doosen gegooten
Nota dat alle Dese ingredienten Eerst wel fijn moeten gebrocken sijn eer sij daer in gedaen worden
Pilule Spleneticy Re: salis absijnthi Dese pillen sijn armoniaci wonder goet cardui Benedicti[3] teghen de chalibies obstructien ofte sartari vitriolati Beslotentheydt des fecule Brionie[4] lichaems gummi ammoniaci ende worden seer diagridy dickmaels aloët rosati Viij geordoneert oock in elix prep. parricelsi ander gevallen Quod si fecit mas ----------------------- ende en ontstellen het lichaem niet
Eenige seer goede geprobeerde Secreten Ende Remedien soo volght
Voor de vallende sieckte om die te ghenesen ende niet meer weder te krijghen
Nemt twee haesse spronghen ofte pickelen geseyt het crocksken ofte Ellebogh, vande achterste loopers vanden haes gebrant in het vier tot poeder ten 2: van een Elanschclouw afgevijldt de grootte ofte swaerte van een lapboon ofte boerentheen geseijt ten 3: 7 fijne peivels, alse cleyn sijn 12 à 13 ten 4: gebrant lindenhout tot eene coele oock de swaerte van eene lapboone ten 5. eene goede halve notte muscat ten 7. carnarie Suijcker oock de swaerte als boven Dese ingredienten tot poeder gestooten, ende verdeijlt in 7:gelijcke deelen Ende de selve 7:volghende volghende (sic) avonden ieder keer eenen poeder ingenoemen, met wijn ofte Bier het daeghs voor de niewe ofte volle maen
Nota Die met de vallende Sieckte besmet sijn En moeghen van geene hoofden Eeten t’sij van vleesch ofte wilth Besonderlijck van verkens hoofden
Nota 2 Is het saeken dat door Lanckheydt van den thijdt de selve in het bloet gewortelt is, sal men naer de poeders genoemen te hebben den siecken eerst laeten purgeeren ten 2: Bloettrecken, Ende ten derden sweeten, dit gedaen sijnde sal men de poeders noch Eens verniewen finis
Om de Blaer Roose op twee à 3 daeghen te genesen
De Blaeder ofte Bleynen geopent sijnde ende met wat warmen wijn vuytgedopt, sult die door den dagh dickmaels nat maecken met het naer volghende R: nemt sout van loodt een dragma witten franschen wijn drij oncen menghelt dit maeckt een weijnigh warm Als die geen Bladers maeck leget men daer op schoone doecken met Spaensche ni zeepe gewasschen ende droogh daer op geleijt oock vlier blommen ofte diergelijcke nota: het is altijt seer goet den selven alle 4 daghen te purgeeren wanneer den brant nie gerstelt is
Eene seer wonderlycke plaester die Ick seer dickmaels gebruijcke niet dan als met seer goeden effect. Sy magh wel genoemt worden sana totum om dat sy alles geneest Nemt eene pinte olie van olijve van de alderbeste ende stelt dese olie op het vier in eenen schoonen niewen eerden pot, En een half pont houde Spaensche zeepe van de alderbeste Ende als de olie in het kocken is, soo doet men de zeepe daer in, eerst in stucken geschrapt en men nemt een half pont roode meijnie, en halfpont blijwit ofte cerusse geseijt ende doet dese inde olie sieden Altyt roerende dat het niet aen en brandt altyt laetende sieden tot dat de selve sal (seer) bruijn wort soo ist sy genough men gietse dan in doosen ofte potten om plaesters af te maecken
Re: Spatradren (sic)
Nota: Dat men een 3e ofte wat meer vande voorschreven salve moet inne doen een vierdeel loodt aluijn, (ofte wat meer), rouw wat gestampt ende als dan mengelen inde selve plaester noch waerme sijnde. Welcke salve met den aluijn goet is om open wonden te genesen Ende is seer vuijtnemende goed voor alle wonden, soo versche als houde: Ende als de wonde gesuijvert is, soo nemt men de salve sonder aluijn
Men mach oock notteeren dat het seer goet is dat men Elcke reijse als men die wonden vermaeckt, die vuijt dopt met warmen franschen wijn, ende als de materie waterachtig is, soo doet men daerin wat saturui geseyt sout van loodt Nota: als Iemandt den Kancker heeft ende groote ofte diepe gaeten men magh van de salve gebruijcken met aluijn ende maecken vande salve volghens de groote vande wonde Bollekens de welcke inde wonden worden gestecken, de welcke den cancker wegh nemen ende dan gebruijckt men op de selve manier daer naer vande andere salve sonder aluijn ende niet meer diep sijnde plaesters sonder aluijn hier boven Nota als die Kancker diep is men moet dan de salve maecken in advenant op de formme van wiecken ende sien dat de selve comt selfs op den grondt de selve daer laeten insitten met discretie
Finis
|
Nog een andere geheime en zeer zeldzame pleister
Volledige gezondheid
Recept: Men neemt een pond[5] geel was[6], een pint[7] olijfolie, een half pond loodwit[8] en een vierde schuim[9] van goud. Deze vier ingrediënten moeten, onder voortdurend roeren, zo lang gekookt worden tot het mengsel bruin wordt. Daarna wordt de pot van het vuur genomen. Eerst en vooral wordt er een vierde mannekens wierook[10] aan toegevoegd, daarna een achtste deel nieuw lijnzaad. Dit mengsel moet zeker nog een kwartier koken, waarna er vier ons[11] kamfer[12] aan toegevoegd wordt. De oplossing mag niet te warm zijn, anders zou de kracht van de kamfer vervliegen. Nadien wordt dit in dozen gegoten.
Nota Deze ingrediënten moeten eerst fijn gemalen worden voor men ze toevoegt.
Pillen voor de Milt Deze pillen zijn uitzonderlijk goed tegen verstopping of
hardlijvigheid van
het lichaam. Ze worden ook voor veel andere ziekten voorgeschreven. -----------------------------------
Zij zijn niet schadelijk voor het lichaam.
Nu volgen enkele zeer goed geteste geheimen en remedies.
Om de vallende ziekte te genezen en niet meer te hervallen.
Neem twee knoken van de achterste poten van een haas (de springpoten) en verbrand ze tot poeder.
Ten 2e: vijl van de hoef van een eland[13] de grootte of het gewicht af van een lapboon, gezegd een boerenteen[14]. Ten 3e: 7 fijne peivels[15], 12 à 13 als het kleine zijn. Ten 4e: tot kool verbrand lindenhout, ook met het gewicht van een lapboon. Ten 5e: een goede halve muskaatnoot. Ten 7e (sic): dezelfde hoeveelheid bruine suiker als hierboven. Deze ingrediënten tot poeder malen en in zeven gelijke porties verdelen. Deze worden zeven opeenvolgende avonden, die de nieuwe of volle maan voorafgaan, met wat wijn of bier, ingenomen.
Nota Zij die de vallende ziekte hebben mogen geen koppen eten: noch van vlees, noch van wild en in het bijzonder geen varkenskop.
Nota 2 Indien, na lange tijd, de ziekte tot in het bloed doorgedrongen is, zal men, nadat de poeders ingenomen zijn, het lichaam van de patiënt zuiveren door een laxatie. Ten tweede zal men zijn bloed trekken en ten derde hem doen zweten. Als dit gedaan is zal men hem nog eens met de poeders behandelen. Einde.
Om op twee à drie dagen ontstoken blaren te genezen.
Nadat de blaren of bleinen opengestoken werden en gezuiverd met warme wijn, moet men ze enkele keren per dag bevochtigen met het volgende middel : Meng een dragme[16] loodzout[17] met drie ons witte Franse wijn. Verwarm het mengsel een beetje. Op de blaren legt men schone droge doeken die gewassen zijn met nieuwe Spaanse zeep. Bovenop nog gedroogde vlierbloemen of iets dergelijks. Nota: Wanneer de ontsteking nog niet hersteld is, is het aan te raden om de patiënt om de vier dagen een laxatie toe te dienen.
Een wonderbaarlijke pleister die ik dikwijls gebruik met niets dan goede resultaten. Men mag ze wel ‘sana totum’ noemen, omdat ze alles geneest.
Neem een pint van de allerbeste olijfolie en verwarm ze in een propere, nieuwe, stenen pot. Neem ook een half pond van de beste oude Spaanse zeep. Als de olie kookt voegt men de geraspte zeep toe, samen met een half pond rode menie en een half pond loodwit. Dit mengsel laat men samen met de olie koken. Men roert voortdurend opdat het mengsel niet zou aanbranden. Wanneer de vloeistof bruin wordt, stopt men met koken. Men giet dit in dozen of potten om pleisters van te maken.
Recept: Spataderen
Nota: In een derde, of wat meer, van de voorschreven warme zalf roert men een vierde deel (of wat meer) ruw geplette lood aluin. Deze aluinzalf is goed om open wonden te genezen.
Ze is uitstekend voor alle wonden, zowel nieuwe als oude. Als de wonde zuiver is, gebruikt men dezelfde zalf zonder aluin.
Het is aan te bevelen dat, telkens wanneer men de wonde behandelt, die vooraf gezuiverd wordt met warme Franse wijn. Wanneer de wonde waterachtig is, wordt ze verder behandeld met saturui ofte loodzout. Nota: wanneer iemand kanker heeft met grote diepe wonden, dan mag men van de aluinzalf bolletjes maken ter grootte van de wonde. Men stopt deze in de wonden: zij genezen de kanker. Nadien gebruikt men de zalf zonder aluin op dezelfde manier. Wanneer de wonde geneest gebruikt men kompressen zonder aluin.
Nota: wanneer het diepe kankerwonden zijn, dan moet men in verhouding wieken van deze zalf maken en ervoor zorgen dat die zelfs tot aan de grond reiken. Men laat die daar, met de nodige discretie, inzitten.
Einde
|
