stekene Heemkring d'EUZIE Stekene Kemzeke Klein-Sinaai Koewacht Hellestraat

Herman Heyse heeft het in ‘Klapdorp, een misplaatst toponiem’2 over een “mysterieuze” verdwijning. Hij stelt dat Klapdorp niet de oudere voorchristelijke benaming van Sint-Pauwels is, en zelfs niet in St-Pauwels ligt, maar wel in de Stropers in Kemzeke!

De auteur heeft degelijk onderzoek verricht en hoewel sommige argumenten nog problemen stellen zijn er voldoende solide aanduidingen om aan te nemen dat hij gelijk heeft. Kemzeke scheurde zich als parochie in 1117 af van Waasmunster. In de stichtingsakte worden de domeinen Kemzeke, Lijkveld, Voorhout en Klapdorp vernoemd. In een pachtboek van de abdij van Boudelo uit 1261-1263 wordt Sint-Paulus (= Sint- Pauwels) vernoemd naast Klapdorp, en hoewel het mogelijk blijft dat Klapdorp hier een domein is geworden van de nieuwe parochie Sint-Pauwels wordt in het pachtboek de naam Johannes van de Hede vernoemd als eigenaar van gronden in Klapdorp. ‘Hede’ is een plaatsnaam in de noord-oosthoek van Kemzeke op de grens met Sint-Gillis. Hoewel niet helemaal zeker besluit Herman Heyse hieruit dat Klapdorp niet in Sint- Pauwels kan liggen. Verder zocht hij alle pachters op met de naam ‘Clapdorp’ of varianten daarvan. Vooral in de zestiende eeuw lijkt er een concentratie van die namen in en rond het gebied dat hij aanduidt als het echte Klapdorp, gelegen in de Stropers. Opnieuw een aanduiding, maar geen bewijs; achternamen waren toen immers reeds erfelijk en enkele potente migranten met de naam ‘Clapdorp’ kunnen in enkele generaties snel aangroeien. Hij gaat echter in de fout door het woord ‘claps’, dat doorheen de eeuwen regelmatig opduikt in de pachtboeken, gelijk te stellen aan Klapdorp. Hij gaat te ver in zijn veronderstelling als zou ‘claps’ een verkorting zijn van Klapdorp. Zelf gaat hij nauwelijks in op wat het woord ‘claps’ betekent. Hij haalt Klapdorp in de stad Antwerpen aan en wijst erop dat er net zoals in Stekene vlak in de buurt een Kipdorp ligt. Hij stelt Klapdorp voor als een ‘neer’- dorp en Kipdorp als een ‘op’-dorp. Hierin heeft hij gelijk; maar had hij de plaatsnaam Clap- of Klap- opgezocht in de poldergemeenten van het Waasland en het geologisch daarbij aansluitende Zeeland, dan zou hij gemerkt hebben dat die plaatsnaam niet zeldzaam is. De naam komt bovendien steeds voor in een geologisch en hydrologisch identiek gebied, nl. de kwelzone tussen de hogere- en lagere

zandgronden (thans de polders en bedekt met klei, toen nog de moeren of veengronden). We noteren volgende klap-toponiemen: de Klapperstraat in Beveren, Clapendorpe in Boekhoute (een naam die na 1280 niet meer voorkomt), Clapshoek nabij Poortvliet, Klapstraat in Koewacht, Klapperbeekstraat in Sint- Niklaas (hier slaat de naam in de eerste plaats op de beek die een bovenloop vormt van de Vrasenebeek en zo naar de ‘claps’ loopt). Als we een historische reconstructie trachten te maken komen we tot volgend verhaal. Bij het begin van de twaalfde eeuw komt er, tegelijk met een bevolkingsexplosie, belangstelling van de geestelijkheid en de adel om de veengronden te ontginnen. Vanaf dit moment duikt onze streek geregeld op in geschriften. Mensen die in het noorden van het Waasland en de Vier Ambachten wonen, in de droge zandige gebieden die grenzen aan de veengronden, hebben een eigen geologische terminologie. Tussen de zandige gronden en de veengronden die zij aanduiden als ‘de moeren’, ligt een overgangsgebied: ‘de claps’. Dit is een kwelzone, bestaande uit ondiepe uitgestrekte plassen, natte hooilanden en ondiepe veenmoerassen met daartussen en er bovenuit stekend langwerpige zandruggen van diverse grootte die men ‘reep’ of ‘rip’ noemde. Vandaar o.m. de Reepstraat in Sint-Gillis Waas, Reepdorp in Beveren, en Smael repeken, Stridereep, Ser Willemsreep en Croppersreep in Assenede. Om het veen te ontginnen moest het gebied ontwaterd worden en moest men dijken bouwen. Hiervoor werden arbeiders aangetrokken die niet noodzakelijk uit de regio kwamen, en die dus moesten gehuisvest worden. Gewoonlijk bouwden deze mensen primitieve hutjes bovenop de pas aangelegde dijken om droog te zitten. Eens een stuk grond was drooggelegd kon de ontginning beginnen, er kon veen gestoken worden en daarna kon de grond als landbouwgrond gebruikt worden. Waar de veenlagen te dun waren kon men meteen aan landbouw doen. Met al deze nieuwe gronden die vrijkwamen hadden de eigenaars natuurlijk pachters en loonarbeiders nodig en meestal waren velen van de dijkbouwers maar al te geïnteresseerd. Tussen het voleindigen van de bedijking en het effectief in gebruik nemen verliep wel een wachtperiode voor het ontwateren. Hier rees echter een nieuw woonprobleem. De drooggelegde venen waren te nat voor bewoning en een serieuze woning op de dijken zetten was wettelijk verboden omdat hierdoor de dijken verzakten. De dijkbouwers, waarschijnlijk voor een groot deel ongehuwde mannen, zomaar laten rondlopen in de naburige dorpen was ook geen optie. Bijgevolg brachten de eigenaars de mannen samen in één dorp op een reep in de claps: het Klapdorp. Nu zijn de ‘claps’ vrij waardeloze gronden, ze waren onbewoond en werden hoofdzakelijk gebruikt om vee in te laten rondlopen. De repen waren droog en bewoonbaar maar wel omringd door natte gronden met muggen en dazen als leuk gevolg. Een klapdorp was dus maar een kort leven beschoren, want alras gingen de exdijkbouwers op in de lokale bevolking en kozen ze voor een betere woonplaats. Is of lag Klapdorp in Sint-Pauwels? Zuiver naamkundig moeten we neen zeggen en de thesis van Herman Heyse steunen dat Klapdorp inderdaad in de huidige Stropers ligt. Archeologisch is hiervoor nog geen bewijs geleverd. Er zijn te weinig gegevens over dit gebied. Wel liggen hier en daar op de akkers potscherven die zeker teruggaan tot de dertiende eeuw, maar ook dit levert geen bewijs. Afwachten dus wat de toekomst nog zal blootleggen.

Noten 1 De ondertitel van dit artikel verwijst naar de Nederlandse benaming van het stripverhaal ‘La croisière des oubliés’ van het bekende duo Bilal- Christin.

2 HEYSE HERMAN, Klapdorp, een ‘misplaatst’ toponiem, een brede benadering van een toponymisch probleem, Annalen van de Koninklijke Oudheidkundige Kring van het Land van Waas , deel 88, 1985, p. 97-209. En in Klapdorp Een ‘misplaatst’ toponiem, d’EUZIE, 4e jaargang, nr 4, 1985, p. 189-252.