Liber memorialis

De notities van pastoor Cyriel Damiaan Paquay (1893 - 1899)

Luc Tirez

et “Liber memorialis” van de Heilig-Kruis parochie van Stekene is het boek waarin de opeenvolgende pastoors de voornaamste gebeurtenissen in de parochie hebben beschreven. Deze wetenswaardigheden werden in dit boek voor het eerst opgetekend door Lodewijk Van den Berghe[i] die, nu meer dan 200 jaar geleden, pastoor was van deze parochie. Zijn aantekeningen werden door zijn opvolgers verder gezet in dit boek tot in het jaar 1944.

Het boek is voor het overgrote deel geschreven in het Latijn, en de inhoud ervan verschilt zowel qua omvang als qua karakter van de pastoor in kwestie.

In deze bijdrage wordt het aandeel van Cyriel Damiaan Paquay behandeld die hier van 1893 tot aan zijn dood, op 29 april 1911, pastoor was. In een eerste deel nemen wij de periode van 1893 tot 1899 onder de loupe, in een latere bijdrage zullen we de periode 1900 - 1911 belichten.

Deze bijdrage over de notities tijdens de vorige eeuwwisseling sluit aan bij ons speciaal nummer over de Heilig-Kruiskerk van april 1998 (zie d’EUZIE, jg 17, nr. 1 & 2) en meer in het bijzonder bij het artikel over de verbouwing aan de kerk in 1897-‘98. Het laat toe bepaalde kunstwerken, die nu nog tot het meubilair van de kerk behoren, beter te situeren en geeft anderzijds ook een tijdsbeeld van de parochie honderd jaar geleden.

Het is onze bedoeling, in latere artikelen in dit tijdschrift, de bijdragen van de andere pastoors in omgekeerde chronologische volgorde te publiceren. Hierbij wordt, voor de volledigheid, de Latijnse tekst naast de Nederlandse vertaling weergegeven.Deze teksten worden integraal weergegeven ook al vertonen ze herhalingen die ons vandaag niet meer zo relevant lijken. Een selectie maken uit deze teksten lijkt ons namelijk een aantasting van de historiciteit van het geheel.

Sommige pastoors hebben ook aantekeningen geplaatst bij de teksten van hun voorgangers. Deze aantekeningen zullen we weergeven bij de oorspronkelijke teksten waarbij ze meestal als aanvulling of commentaar zijn ingelast. Bij de teksten van pastoor Paquay heeft geen enkele collega opmerkingen nagelaten.

De Latijnse tekst

1893. Die 4^a Septembris, R^us D^us Carolus Van Wambeke nominatus est parochus ecclesiae S^ctae Elisabeth, Gandae. Eadem die successorum habuit R^um D^um Cyrillum Damianum Paquay, Gerardimontensem, antea parochum de Heldergem, die 3^a Octobris solemniter installatum.

1894. Infra mensem Januarii habita fuit missio plena et solemnis per patres Redemptoristas: Henderickx, Van Wezemaele et Van Der Linden. Ista missio optimum habuit sucessum. Omnes fere parochiani in tribus quotidianis sermonibus assidui fuerunt, imo occasione sermonis vespertini qui hora 6^a incipiebat, ab hora 4^a ecclesia jam cumulate plena erat. Exceptis quatuor vel quinque parochianis, omnes confessi et sacra communione refecti et roborati sunt, ita quidem ut, durante S. missione, plus quam 6000 species communionis distributae fuerint nonnulliantem, publice noti, qui jam a quibusdam annis praecepto Paschali haud satisfecerant, ad Deum conversi sunt. Praeterea fere 2500 tam viri quam mulieres inscripti sunt in confraternitate, uti dicunt, S^ae Viae Crucis hebdomadariae.

1894. Die 10^a Julii Ill^mus Dominus Stillemans confirmavit 635 pueros tenentibus Domino De Smedt, burgemagistro, et Domina Helena Van Beygaerden, uxore Dⁱ Notarii Van Winckel.

Eadem die Domina Vidua Baert-Van Den Daele dono dedit ecclesiae decem superpellicia quorum sex ad usum sacerdotum et puerorum ecclesiae addictorum quatuor. Ea confecit Dominus Van Severen-Ente, ex S^cti Nicolai, pretio 260 francorum.

Die 12^a Julii ecclesia emit ligneam imaginem Christi e cruce pendentis pro cathedra. Eam sculpsit Dominus Goossens ex S^cti Nicolai, pretio 75 francorum.

Die 27 Augusti Illustrissimus Dominus Stillemans novum benedixit coemeterium.

Die 29 Augusti, ex commissione Illustrissimi Domini, benedixi novum sacellum conventis religiosarum B.M.V. de Nederbrakel, necnon viam crucis translatam de antiquo ad novum sacellum.

1895. Die 17a Martii solemniter benedictae fuerunt statuae ligneae S^cti Josephi et S^cti Antonii. Statuam S^cti Josephi dono dedit Domina Coralia Van Hecke, alteram vero ecclesiae obtulerunt diversi parochiani; illas confecit statuarius D^us Van Erkel, Antwerpiensis, pretio uniuscujusque f 500 francorum.

Staatsieportret van bisschop Antoon Stillemans[ii]. Hij draagt hier onder de mantel het surplis (ook wel eens overrok genoemd). Dit is het witte halflange kleed met lange mouwen dat in dit geval rijkelijk van kantwerk is voorzien.

Mense Maii, providente Ss^o Domino Leone XIII, in omnibus paroeciis totius orbis erecta est confraternitas Sanctae Familiae de Nazareth. 1005 familiae de Stekene in registro hujus confraternitatis inscriptae sunt. Ut membra indulgentias lucrari possint tenentur domo habere imaginem S^ae Familiae et quotidie una recitare oratiunculam a S^mo Pontifice praescriptam vel aliam quamcumque in casu impossibilitatis.

Die 9^a Julii erecta fuit devotio, uti dicunt, panium S^cti Antonii. Consistit in eo quod quis promittit centum numerum panium pauperibus distribuentorum, modo per intercessionem Scti Antonii gratiam quemdam obtineat spiritualem aut temporalem. Ista devotio instituta est contra sectam socialistarum qui, negando existentiam Dei, evertere conantur principium omnis proprietatis, auctoritatis et familiae. Ne ergo pauperes ab istis pervertantur necesse est ut christiani melioris conditionis quomodemque modo indigentes adjuvent.

Eodem anno instituta fuit consociatio agricolarum (Veeverzekering). Potestas civilis illam approbavit eique concessit, uti dicunt, personificationem civilem. Finem eumdem habet pugnare nempe contra principia socialistarum. Non raro enim fit quod agricolae mediocris praesertim conditionis, dum pecora perdunt, indigentes evadant et quo indigentiores fiant eo facilius a secta ista pessima seducuntur. Sodales sunt 234, vaccae inscriptae 833. Membra consociationis quotannis summam quamdam solvant, juxta valorem bestiae; si autem vacca moritur, per societatem cooperativam proprietario datur summa valori bestiae aequivalens. Sodales sunt viri christiani qui sese mutue adjuvant in casu infortunii. Quotannis benedictionem ex Alto imploraturi assistunt missae solemni in honorem S^cti Antonii, die 17^a Januarii.

1896. Mense Januarii Domina Vidua Baert-Van Den Daele dono dedit ecclesiae tabernaculum ex panno serico et veluso (velours de soie) in quo die 5^a in Coena Dⁿⁱ SS Sacramentum ceponetur. Illud solvit f 160.

Eodem anno mense maii eadem Domina dono dedit ecclesiae velum humerale pretio 100 francorum; illud confecerunt religiosae conventus de Nederbrakel.

Die 5^a mensis octobris Ill^mus Dominus Stillemans confirmavit 321 pueros, tenentibus Reverendo D^no Francisco Annaert et Domina Vidua Baert - Van Den Daele.

1898. Die 29 octobris Illustrissimus Dominus Stillemans confirmavit 309 pueros, tenentibus Domino Eduardo Van Hecke et Domina De Smedt-Lamotte.

1897-1898. Opera restaurationis et amplificationis ecclesiae decisa a concilio fabricae 5 Januarii 1895, incepta sunt die 27 Aprilis 1897. Oedificii ichnographia (plans) in stylo gothico approbata fuerat a Fabrica ecclesiae 24 Martii 1895 a commissione regia 23 Januarii 1896 et a concilio provinciali 26 Aprilis 1897. Architecta fuit Dominus Julius Goethals Alostanus, conductor autem operum Dominus Camillus Cortebeeck Stekenensis. Conductio facta est pretio 89.619 francorum. Concilium communale dedit f 20.000, guvernium simul cum concilio provinciali 35.902,40, ecclesia solvit residuum.

Amplificatio facta est a parte portae principalis et computat, uti dicunt, 169 metra quadrata.

Dominus ex Alto conamiria nostra benedixit ita ut tempore hiemali annorum 1897-1898, coelo indulgente, opera fere sine interruptione continuari potuerint et ut constructio jam die 26^a Octobris 1898 perfecta fuerit. Hac autem eadem die Illustrissimus Dominus Stillemans, episcopus Gandavensis, novum altare majus consecravit. Finita vero consecratione cantata fuit missa solemnis a R.D. DeSmedt ex Stekene, Pastor in Kemseke assistentibus R^is D^is Francisco Annaert, Eduardo De Sutter, Camillo Van Britsom, Benigno Persoon, Alberto Lens, Basilio Van Eerdenbrugh, sacerdotibus, et Carolo Poppe, Aemilio Thuysbaert, Josepho Martens, seminaristis. Isti praecitati Domini omnes nati sunt in Stekene.

Occasione restaurationis multa et quidam pretiosa dona ecclesiae facta sunt a sequentibus parochianis:

1^o. A Domino Augusto Thuysbaert lampas et duae coronae ex cupro deaurato confecta a D^o Geeraert, Gandavensi, pretio 1200 francorum

2°. A Domina Vidua Baert-Van Den Daele tabernaculum cupreum deauratum, confectum in officina Vidua Van Rijswijck ex Antwerpia, pretio 2000 francorum, necnon his foracula pretio 60 francorum. Ista eadem Domina secreto commodavit fabricae ecclesiae 6000 francos pro constructione altaris majoris ita ut quotannis sibi recipiat 3,25 in centum.

3°. A Domina Carolina Van Puyvelde, sedilia pro sacerdotibus et clericis, pretio 2000 francorum.

4°. A Domina Felicitate De Wree, altare in honorem B.M.V., pretio 275O francorum

5°. A Domina Victoria Thuysbaert, altare in honorem Sⁱ Antonii, pretio f 2500.

6°. A Dominis sororibus Henrica et Julia Vydt, altare in honorem Sⁱ Sebastiani, pretio circiter 4000 francorum. Altaria ista et sedilia confecit in stylo Gothico sculptor Dominus Robertus Van Caelenbergh, Alostanus.

1899. Mense Januarii emi sex candelebra in stylo gothico pro altare majori. Confecta sunt in officina Viduae Van Rijswijck Antwerpiensis, eaque solvi 450 francos ex donis plurimorum parochianorum.

Mense Martii Illustrissimus Dominus ecclesiae dat quatuor novas reliquas sanctorum, nempe Cornelii Papae, Antonii abbatis, Luciae virginis et martyris et Venerabilis Gerardi Majella. Litterae authenticae conservantur in archivis ecclesiae.

Currente anno 1898 ex lapidibus albis antiquae ecclesiae construere feci in extrema partae horti speluncam (grotte) in honorem B.M.V. de Lourdes.

Die 9 octobris, anno 1899, recepi litteras (renovatas) probantes authenticam fuisse erectionem confraternitatis SS Rosarii. Eas deposui in archivis ecclesiae quae inveniri possunt in domo Pastorali.

Mense Martii hujus anni 1899, triduum concionum spriritualium a Patre Henderickx, ordinis redemptoristorum, datum fuit filiabus Congregationis B.M.V. in ecclesia restaurata. Die dominica 9 Martii communio fuit generalis et successus tridui optimus. Eadem Dominica, post meridiem, inter vesperas et laudes, solemniter e domo pastorali ad ecclesiam translata et ibidem a me benedicta fuit statua nova Venerabilis Gerardi Majella. Istam statuam dono dedit ecclesiae ignota quaedam persona pia paroeciae.

Vertaling van de Latijnse tekst

1893. Op de vierde dag van september werd eerwaarde heer Karel Van Wambeke pastoor benoemd in Sint-Elisabeth te Gent. Op dezelfde dag kreeg hij als opvolger eerwaarde heer Cyriel Damiaan Paquay uit Geraardsbergen, voorheen pastoor van Heldergem. Hij werd op de derde dag van oktober plechtig ingehaald.

1894. Gedurende de maand Januari had hier een grote plechtige zending plaats die gehoudenwerd door de paters Redemptoristen: Henderickx, Van Wezemaele en Van Der Linden. Deze zending had een overgroot succes. Ongeveer alle parochianen waren steeds aanwezig in de drie dagelijkse sermoenen. Ja, zelfs meer, voor het avondsermoen dat om zes uur begon zat de kerk al om vier uur afgeladen vol! Uitzondering gemaakt van vier tot vijf parochianen zijn allen te biechten geweest en door de heilige communie verkwikt en versterkt. Er werden zowaar gedurende deze zending meer dan 6.000 communies uitgedeeld en sommigen, waarvan algemeen geweten is dat ze gedurende enkele jaren hun paasplicht niet hadden vervuld, hebben zich tot God bekeerd. Bovendien hebben ongeveer 2.500 personen, zowel mannen als vrouwen, zich ingeschreven in de broederschap van de wekelijkse Heilige Kruisweg zoals men die noemt.

Op de tiende juli diende monseigneur Stillemans het vormsel toe aan 635 kinderen onder de hoede van de heer burgemeester De Smedt en mevrouw Helene Van Beygaerden, de echtgenote van de heer notaris Van Winckel.

Op dezelfde dag schonk mevrouw weduwe Baert-Van Den Daele aan de kerk tien overrokken of surplis waarvan er zes zijn om gebruikt te worden door de priesters en vier aan de misdienaars zijn besteed. Ze werden gemaakt door de heer Van Severen-Ente uit Sint-Niklaas voor de prijs van 260 frank.

Op 12 juli koopt de kerk voor op de preekstoel een houten beeld van Christus hangende aan het kruis. Het werd gebeeldhouwd door de heer Goossens uit Sint-Niklaas voor de prijs van 75 frank.

Het kruisbeeld dat zich nu op de preekstoel bevindt is ongetwijfeld het beeld dat Goossens heeft gemaakt en behoorde dus niet tot de oorspronkelijke uitrusting van het geheel van dit werk zoals het door beeldhouwer Teurlinckx[iii] tussen 1850 en 1855 werd uitgevoerd.

(foto Luc Tirez)

Het klooster en de kapel van de zusters in de Kerkstraat in de toestand van vandaag. Boven in de voorgevel van de kapel staat het jaartal 1894 gevormd door ankerijzers. (foto Luc Tirez)

Drie staties van de kruisweg die zich op dit ogenblik in de kapel bevinden. Wij mogen aannemen dat dit de kruisweg is die uit de oude kapel werd verhuisd en die pastoor Paquay in 1894 heeft ingewijd. De kruisweg was toen waarschijnlijk nog een redelijk recent werk. (foto Luc Tirez)

Op 27 augustus wijdde Monseigneur Stillemans het nieuwe kerkhof.

Op 29 augustus heb ik in opdracht van monseigneur de nieuwe kapel van het klooster van de zusters van Onze-Lieve-Vrouw van Nederbrakel ingewijd en bovendien ook de kruisweg die verhuisd is van de oude naar de nieuwe kapel.

1895. Op 17 maart werden de houten beelden van Sint-Jozef en Sint-Antonius plechtig gewijd. Mevrouw Coralia Van Hecke schonk het beeld van Sint-Jozef terwijl verschillende parochianen het andere beeld geschonken hebben. Deze beelden werden gemaakt door beeldhouwer de heer Van Erkel uit Antwerpen, elk voor de prijs van 500 frank.

In de maand mei werd in alle parochies van de hele wereld de broederschap van de Heilige Familie van Nazareth opgericht door de tussenkomst van Zijne heiligheid paus Leo XIII. 1.005 families van Stekene zijn ingeschreven in de registers van deze broederschap. Opdat de leden zouden kunnen genieten van de gunsten zijn ze gehouden thuis een beeld te hebben van de heilige familie en dagelijks het gebedje op te zeggen dat door de paus is voorgeschreven of een ander gebed in geval dat onmogelijk is.

Op 9 juni werd een devotie opgericht “van de broden van Sint-Antonius” zoals men zegt. Deze bestaat er in dat diegene die belooft een aantal broden te zullen verdelen aan de armen op deze wijze een bepaalde gunst, hetzij geestelijke of tijdelijke, zal verkrijgen door tussenkomst van de heilige Antonius.

Deze devotie is opgericht tegen de socialistische leer die, door het bestaan van God te ontkennen, er op uit is het beginsel van alle eigendom, gezag en familie te vernietigen. Opdat de armen door haar niet van het rechte pad zouden gebracht worden is het nodig dat de christenen die meer welstellend zijn de behoeftigen op een of andere wijze zouden helpen.

In hetzelfde jaar werd de vereniging van de landbouwers opgericht (Veeverzekering). De burgerlijke autoriteiten hebben haar aanvaard en haar, naar men zegt, rechtspersoonlijkheid verleend.

Het doel van de vereniging bestaat er immers in de socialistische beginselen openlijk te bestrijden. Het gebeurt niet zelden dat boeren, in het bijzonder de kleine boeren, behoeftig worden als ze hun vee verliezen en door deze gestegen behoeftigheid gemakkelijker verleid worden door deze zeer verderfelijke leer van de socialisten. Er zijn 234 leden en 833 koeien ingeschreven. De leden van de vereniging moeten jaarlijks een bepaalde som betalen die gekoppeld is aan de waarde van de dieren. Als er dan een koe sterft, wordt aan de eigenaar door de coöperatieve vennootschap een som uitbetaald die overeenstemt met de waarde van het dier. De leden zijn christen mensen die bereid zijn elkaar te steunen in geval van tegenslag. Zij nemen ieder jaar deel aan de plechtige mis ter ere van de heilige Antonius op 17 januari om de zegen van boven af te smeken.

1896. In de maand januari schonk mevrouw weduwe Baert-Vandendaele aan de kerk een tabernakel in zijdevelours waarin op de vijfde dag van de maaltijd van de heer het allerheiligste sacrament zal geplaatst worden. Het kost 160 fr.

In hetzelfde jaar, in de maand mei, gaf dezelfde dame een schouderdoek waarvan de prijs 100 fr bedroeg. Het werd gemaakt door de zusters van het klooster van Nederbrakel.

Op 5 oktober vormde Monseigneur Stillemans 321 kinderen onder de hoede van eerwaarde heer Frans Annaert en mevrouw weduwe Baert-Vandendaele.

1898. Op 29 oktober vormde Monseigneur Stillemans 309 kinderen onder de hoede van de heer Edward Van Hecke en mevrouw De Smedt-Lamotte.

1897-1898. De herstelling van de kerk.

De restauratie en uitbreidingswerken van de kerk die de raad van de kerkfabriek beslist had op 5 januari 1895, zijn begonnen op 27 april 1897. De bouwplannen in gotische stijl werden op 24 maart goedgekeurd door de kerkfabriek, door de koninklijke Commissie op 25 januari 1896 en door de provinciale raad op 26 april 1897. Architect was de heer Jules Goethals uit Aalst, de aannemer van de werken daarentegen is de heer Camiel Cortebeeck uit Stekene. Het werk is aangenomen voor een prijs van 89.609 frank. De gemeenteraad gaf 20.000 frank, de staat samen met de provinciale raad 35.902,40 en de kerk betaalt de rest. De vergroting gebeurt aan de kant van het hoofdportaal en beslaat naar men zegt 169 vierkante meter.

Dit houten beeld van Sint-Jozef is ongetwijfeld het beeld dat door Van Erkel werd gemaakt en dat enkele jaren later werd ingewerkt in het Sint-Jozefsaltaar door beeldhouwer Van Caelenbergh. Een identieke situatie heeft zich voorgedaan met het beeld van Sint-Antonius dat ook daar in het altaar werd geïncorporeerd. (foto Luc Tirez)

De offerblok met als opschrift: voor S^T Antonius’ brood die zich nu nog achteraan in de kerk bevindt. (foto Guy De Brant)

Dat de Heer uit den hoge onze inspanningen zegene zodat in de winter 1897-98 door een meegaande hemel de werken grotendeels zonder onderbreking zullen voortgezet kunnen worden en de bouw reeds op 26 oktober 1898 zou kunnen afgewerkt zijn. Op die dag immers heeft Monseigneur Stillemans, de bisschop van Gent, het nieuwe hoofdaltaar ingewijd. Toen deze wijding afgelopen was werd een plechtige mis gezongen door de eerwaarde heer De Smedt, pastoor van Kemzeke en afkomstig van Stekene. Hij werd bijgestaan door de eerwaarde heren Frans Annaert, Edward De Sutter, Camiel Van Britsom, Benignus Persoon, Albert Lens en Basiel Van Eerdenburgh, allen priesters, en Karel Poppe, Emiel Thuysbaert en Jozef Martens, seminaristen. Deze voornoemde heren zijn allen geboren in Stekene.

Ter gelegenheid van de restauratie werden vele en soms waardevolle giften gedaan aan de kerk door de volgende parochianen:

1. Door de heer August Thuysbaert een luchter en twee kronen in verguld koper gemaakt door de heer Geeraert uit Gent. Kostprijs: 1.200 frank.

2. Door Mevrouw weduwe Baert-Vandendaele een tabernakel in verguld koper, gemaakt in de werkhuizen van weduwe Van Rijswijck uit Antwerpen voor de prijs van 2.000 frank. Bovendien de deurtjes voor de prijs van 60 frank. Dezelfde dame leende, in alle stilte, 6.000 frank aan de kerkfabriek voor de bouw van het hoofdaltaar om hiervoor jaarlijks een intrest van 3,25 % te ontvangen.

3. Door Mevrouw Carolien van Puyvelde werd het gestoelte geschonken voor de priesters en de geestelijken voor de prijs van 2.000 frank.

4. Door mevrouw Felicitas De Wree, het altaar ter ere van de heilige maagd Maria voor een prijs van 2.750 frank.

5. Door mevrouw Victorine Thuysbaert het altaar ter ere van de heilige Antonius voor de prijs van 2.500 frank.

6. Door de dames gezusters Hendrika en Julia Vydt, het altaar ter ere van Sint-Sebastiaan voor een prijs van ongeveer 4.000 frank. Deze altaren en het gestoelte in gotische stijl werden gemaakt door de beeldhouwer: de heer Robert Van Caelenberg uit Aalst.

1899. In de maand januari heb ik zes kandelaars gekocht in gotische stijl voor het hoofdaltaar. Zij zijn gemaakt in de werkhuizen van de weduwe Van Rijswijck uit Antwerpen. Ik heb ze 450 frank betaald, die ik had uit giften van zeer vele parochianen.

In de maand maart gaf Monseigneur vier nieuwe relikwieën van heiligen en deze zijn waarlijk van paus Cornelius, Antonius abt, de maagd en martelares Lucia en de zalige Gerard Majella. De authentieke oorkonden worden bewaard in de archieven van de kerk.

In de loop van het jaar 1898 heb ik achteraan in de tuin met de oude witte stenen van de kerk een grot laten bouwen ter ere van de heilige maagd Maria van Lourdes.

De grot die pastoor Paquay achteraan in zijn tuin liet oprichten met de resten van de afbraak van de kerk staat nog steeds op zijn oorspronkelijke plaats maar nu in de tuin van het OCMW in de Kerkstraat. De tuin van de toenmalige pastoor strekte zich inderdaad tot daar uit maar is later een heel stuk verkleind. (foto Luc Tirez)

Op 9 oktober van het jaar 1899 ontving ik de (vernieuwde) oorkonden, die het bewijs leverden van de authenticiteit van de oprichting van de Broederschap van de Heilige Rozenkrans. Ik heb deze opgeborgen in de archieven van de kerk, deze kunnen gevonden worden in de pastorij.

In de maand maart van dit jaar 1899, werd door pater redemptorist Henderickx een driedaagse geestelijke bijeenkomst gehouden voor de meisjes van de Mariacongregatie in de gerestaureerde kerk.

Op zondag 5 maart had er een algemene bijeenkomst plaats en het succes van de driedaagse was enorm. Op dezelfde zondag werd na de middag, na de vespers en het lof, het nieuwe beeld van de gelukzalige Gerard Majella plechtig vanuit de pastorij naar de kerk gebracht en daar door mij ingezegend. Dit beeld werd aan de kerk geschonken door een onbekende godvruchtige parochiaan[iv].

Commentaar bij de tekst

1893. Pastoor Karel (Carolus Augustus Maria Ghislenus) Van Wambeke werd geboren in Geraardsbergen in 1843. Gewijd in 1866 was hij achtereenvolgens leraar aan het Klein-Seminarie te Sint-Niklaas (1866), onderpastoor in de Sint-Niklaasparochie (1872) en later in de parochie van Onze-Lieve-Vrouw-Sint-Pieters te Gent(1879) en pastoor van Stekene in 1885. Hij verliet Stekene in 1893 om pastoor te worden in Sint-Elisabeth te Gent waar hij in 1904 overleed.

Pastoor Cyriel Damiaan Paquay werd geboren in Geraardsbergen in 1846 en in 1869 tot priester gewijd. Hij was achtereenvolgens coadjutor in Sint-Goriks-Oudenhove (1869), onderpastoor in Sint-Gillis-Waas (1873), onderpastoor in Sint-Jozef te Aalst (1874), pastoor te Heldergem (1888) en pastoor te Stekene van 1893 tot aan zijn dood in 1911. Misschien heeft het feit dat hij een tijd lang in Aalst werkzaam was een rol gespeeld bij de keuze van architect Jules Goethals, een prominente Aalstenaar, voor het vergroten en herstellen van de kerk in de jaren 1897-98.

1894. Bisschop Bracq, de voorganger van Stillemans als bisschop van Gent, had reeds bij de geestelijkheid van zijn diocees aangedrongen de zendingsprediking om de zeven jaar in elke parochie in te richten. In geen geval mocht de periode tussen twee zendingen meer dan tien jaar bedragen. Stillemans herhaalde deze verordening na de diocesane synode van 1903[v]. Volgens deze voorschriften diende het zendingsjaar tevens een sabbatjaar te zijn, zowat het rustjaar in een periode van zeven jaar naar analogie met de zondagse rustdag in een zevendaagse week. De zendingspredikingen werden overgelaten aan ‘gespecialiseerde’ predikers waartoe onder andere ook de redemptoristen behoorden.

Bisschop Antonius Stillemans werd geboren te Sint-Niklaas in 1832, deed zijn humaniorastudies aan het Klein-Seminarie aldaar en werd priester gewijd in 1856. Hij promoveerde in 1860 tot doctor in Wijsbegeerte en Letteren aan de KU Leuven met een proefschrift over Joost van den Vondel en zijn gedicht: “Altaarsgeheimenissen”. Hij werd in 1889 doctor honoris causa in de Godgeleerdheid aan dezelfde universiteit. Na een verblijf aan het Klein-Seminarie van Sint-Niklaas waar hij achtereenvolgens leraar retorica, leraar wijsbegeerte en later superior was, werd hij in 1869 erekanunnik van Sint-Baafs te Gent en lid van de bisschoppelijke raad. Hij werd bisschop gewijd in 1890 en nam als wapenspreuk “Vivat Jezus”. Ook als bisschop was hij nog zeer begaan met de ontwikkeling van de Vlaamse litteratuur. Hij stierf te Gent in 1916.

Het nieuwe (en huidige) kerkhof was nodig omdat het oude kerkhof, dat zich rond de kerk bevond, stilaan vol was geraakt. Sedert keizer Jozef II (1784) was het begraven in de kerk verboden en werd dus nog uitsluitend op het terrein rond de kerk begraven[vi]. Op een bepaald ogenblik bleek ook dit terrein niet meer te voldoen omwille van de grote bevolkingstoename in het Stekene van de negentiende eeuw.

Bij het inrichten van het nieuwe kerkhof in 1894 werd deze kapel opgericht helemaal achteraan op het kerkhof in het midden. Het gedeelte van het kerkhof dat zich nu daarachter bevindt is van latere datum.

In dezelfde kapel is deze gedenksteen ingemetseld met daarop de namen van het toenmalig gemeentebestuur en gemeentesecretaris Jean van Schoote. (foto’s Luc Tirez)

De veeverzekering of Sint-Antoniusgilde

In de jaren negentig van de vorige eeuw stond de ‘veeverzekering’ in heel het land in de actualiteit. Er werden tot op regeringsniveau heel wat discussies gevoerd of een veeverzekering, die op zich wel als noodzakelijk werd beschouwd, op vrijwillige basis moest ingevoerd worden of men ze verplichtend zou invoeren. In de Davidsfondsuitgave nr. 86 vinden wij daarover enkele interessante feiten en bespiegelingen die we hierna verkort weergeven[vii]. De auteur van deze uitgave was de later bekend geworden Emiel Vliebergh[viii].

De veeverzekering was op het einde van de negentiende eeuw georganiseerd per provincie. Volgens volksvertegenwoordiger De Reu in de Kamer verklaarde had Oost-Vlaanderen tot tweemaal toe een verplichte provinciale verzekering voor veesterfte opgelegd en had ze ook telkens weer afgevoerd. De eerste maal omdat ze bankroet ging en de tweede maal toen vastgesteld werd dat er op schandelijke wijze misbruik van werd gemaakt. Ze beperkte er zich toe de vrije verzekeringen te betoelagen. Zo verstrekte onze provincie in 1890 toelagen aan 13 veeverzekeringen. Dit aantal groeide naar 24 in 1891 en 44 in 1892. Stekene was, met de oprichting pas in 1895, beslist geen koploper.

In West-Vlaanderen bestond er reeds sedert 1837 een provinciale belasting op vee en de opbrengsten daarvan werden aangewend om de veeboeren uitkeringen te kunnen geven in geval van veesterfte als gevolg van bepaalde ziekten. Vanaf 1 januari 1893 werd daar een verplichte veeverzekering opgericht die kon putten uit de intresten op het uitstaande geld dat het intussen opgebouwde veefonds verzameld had. Op 1 januari 1892 had dit fonds een vermogen van 1.335.881 frank verzameld. De individuele bijdragen bedroegen in 1893 per koe 25 centiemen en 50 centiemen per paard. (De actuele waarde van de BEF is nu ongeveer 200 maal meer dan die van 100 jaar geleden).

In de provincie Luik bestond ook een verplichte verzekering waarvan de bestuurskosten alleen al 34.634 frank bedroegen in 1893. De Luikse boeren eisten de afschaffing en verkregen die ook vanaf 1 januari 1894 waardoor de veeverzekering daar met een tekort van ongeveer 260.000 frank de boeken sloot. In diezelfde jaren werd in de provincie Antwerpen onder luid boerenprotest de verplichte veeverzekering ingevoerd. De andere provincies verwierpen de verplichte verzekering en beperkten er zich dikwijls toe de vrije verzekeringen te subsidiëren.

Het hoeft niet gezegd dat er in die dagen duchtig over het wel of niet van de verplichte verzekering werd gedebatteerd van bij de boer tot in het parlement. De argumenten die pleitten voor de vrije verzekering waren: de kleinschaligheid, de ziekten die dikwijls streekgebonden waren en niet in het minst de betere controlemogelijkheden zowel op de hygiëne bij de individuele boer als op het bestuur dat in principe slechts onbezoldigde beheerders kende met een verkleinde kans op bedrog door een grotere sociale controle.

Alleen ossen, koeien en jaarlingen met een minimumwaarde van 100 frank werden tot de verzekering toegelaten en de houder ervan werd gedekt voor alle ziekten, behalve de besmettelijke ziekten waarvoor de staat reeds uitkeringen toekende. Veehandelaars werden niet tot de verzekering toegelaten en wie toetrad moest ook al zijn vee verzekeren.

De normale jaarpremie bedroeg 1% van de geschatte waarde zodat men voor een koe van 400 frank, 4 frank betaalde. De verzekering betaalde bij verlies driekwart van de verzekerde waarde. Indien het vlees van het dier werd afgekeurd werd het uiteraard niet verkocht en werd het gedolven maar, indien het niet werd afgekeurd kreeg elk lid, mits betaling van de overeenstemmende som, door de verzekering een deel van het vlees aangeboden dat in verhouding stond tot het aantal dieren dat hij verzekerd had. Als de opbrengst meer dan driekwart van de waarde was ging het overblijvende geld naar de verzekering. De profijten van de verzekering kwamen uiteindelijk toch toe aan de coöperanten. Deze verkoop bleek niet altijd zo vlot te verlopen zoals blijkt uit een oproep die gedaan werd door volksvertegenwoordiger Van Brussel ter gelegenheid van een vergadering van de Veeverzekering in december 1902. In de Gazet van Stekene schreef de commentator[ix]: Hij (bedoeld is Van Brussel) maande de boeren aan bij een ongeval elkander veel broederlijkheid te betoonen door vleesch te nemen dat men niet verplicht is gansch het dorp te gaan afbedelen.

Rustend pastoor Annaert was aangesteld tot secretaris van de Sint-Antoniusgilde in Stekene en bracht ieder jaar, rond de jaarwisseling, verslag uit van de activiteiten van het afgelopen jaar.[x] zijn deze verslagen, uitgebreid van commentaar voorzien, verschenen en zij geven ons een duidelijk beeld van de werking van de gilde. Het aantal leden ging van 234 in het jaar van de oprichting naar 291 in 1899, 312 in 1901, 327 in 1902 en viel terug tot 280 in 1912 en 292 in 1913. Het aantal verzekerde dieren ging van 833 naar 1328 in 1902 en bedroeg 1294 stuks in 1913. De verzekerde waarde van de dieren bedroeg 305.625 frank in 1902 De uitbetalingen die gedaan werden beliepen in de onderzochte periode 1.229,5 frank in 1899 tot 9.176,52 frank in 1902. In kas had men 968,46 frank in 1900 en 7.307,62 frank op 1 januari 1914. Het aantal sterfgevallen van dieren beliep 27 in 1900 en 34 in 1902.

In 1901 hield onze volksvertegenwoordiger Frans (Boerke) Van Brussel een redevoering op Sint-Antoniusdag en stelde een wetsontwerp in het vooruitzicht om de tussenkomst van de staat te verhogen. Deze staat afgedrukt in de Gazet van Stekene[xi] en de commentator besluit als volgt: Onze landbouwers, hoorende dat Boerken Van Brussel als een echte vakman klapt, deden de zaal onder hunne toejuichingen nog eens dreunen en gingen voldaan uiteen, ondereen zeggende: We zijn gelukkig eenen boer ter Kamer te hebben. Hij weet waar ‘t peerd gebonden staat, spreekt uit ondervindinge en brengt wellicht met ter tijd meer goed bij dan vele groote gestudeerde mannen, die wel kunnen praten over hooge politiek, stemrecht, verplichtend onderwijs en andere zeever, maar de boerenbelangen zoowel kennen dan eene koe ‘t safraan eten.

Van Brussel kon in elk geval op korte termijn scoren. In de Gazet van Stekene[xii] lezen wij in een verslag over een zitting in de Kamer van Volksvertegenwoordigers onder de titel: Boerken Van Brussel bekomt 300,000 fr. voor de boeren, het volgende:

De zitting van Woensdag 5 juni (1901) was eene der belangrijkste welke ooit plaats greep. Artikel 9 der begrooting van Landbouw stelt 1,400,000 fr. ter beschikking om vergoedingen toe te kennen voor beesten die op bevel der Overheid moeten afgemaakt of gedolven worden. Boerke van Brussel, die weet dat die som ontoereikend is zoals uit ondervinding binnen onze gemeente zelve bleek, waar de Staat voor negen beesten maar 312 fr. gaf, genoeg voor 9 geiten terug te koopen, stelde voor het algeheel krediet te brengen op 1,700,000 fr. of 300,000 ballen meer.

In de stemming werd het voorstel van ons boerken aangenomen met 85 stemmen tegen 25 en 1 onthouding.

Mr. Raemdonck, De Brown en van Naemen traden ook het voorstel bij. Aan al onze mannen dus eer en dank.

De heer Minister Van der Bruggen die er tegen was, stond als aan de grond genageld als hij zag dat Boerken Van Brussel zelfs bij machte is, tegen zijne verwachting, eene meerderheid naar zijnen kant te krijgen waarbij men zelfs hoofden zoals Woeste en tegenstrevers zoals Anseele bemerkte.

Boerken Van Brussel zal niets kunnen dierf men vroeger zeggen, waar zijn de mannen nu die zulke taal voerden? Denken zij met ons niet dat Van Brussel in Brussel op zijne plaats zit?

1897-98. De verbouwing van de kerk

In een voorgaande bijdrage[xiii] werd reeds over de veranderings- en uitbreidingswerken van de kerk in die tijd uitgeweid. Uit deze tekst blijkt echter duidelijk dat zowel het hoofdaltaar als het tabernakel van het hoofdaltaar geschonken werd door Coleta Van den Daele. De inscriptie die Victorine Thuysbaert liet aanbrengen in verband met de schenking van het Antonius-altaar staat wel degelijk op dat altaar in tegenstelling tot wat eindnoot 40 van bovenaangehaald artikel laat vermoeden[xiv]. Verder wordt hier tevens bevestigd dat Robert Van Caelenbergh het altaar voor Sint-Sebastiaan vervaardigde[xv].

De mis ter gelegenheid van de inhuldiging van de nieuwe kerk werd opgedragen door priesters die uit Stekene afkomstig waren.

Aloysius De Smedt werd geboren te Stekene op 16 oktober 1834 en werd priester gewijd in 1860. Na surveillant geweest te zijn in het Sint-Hendrikscollege te Deinze werd hij in leraar in Gijzegem en coadjutor in Aalter. In 1869 werd hij daar onderpastoor en in 1880 werd hij pastoor te Zele-Heikant. Hij werd pastoor te Kemzeke in 1888 waar hij op 3 juni 1905 overleed. Als oudste priester afkomstig van Stekene nam hij het voortouw bij de inhuldigingsmis van de vernieuwde Heilig-Kruiskerk.

Frans-Jozef Annaert die in die jaren in zijn geboortedorp Stekene op rust was en voorzitter was van de kerkraad is ons voldoende bekend.

Edward De Sutter werd in Stekene geboren op 22 december 1859 en in 1886 priester gewijd. Hij was één jaar surveillant te Geraardsbergen en daarna leraar in Deinze. In 1897 werd hij schooldirecteur te Temse en in 1912 directeur van de zusters van de Heilige Vincentius in hetzelfde Temse. Hij overleed daar op 8 mei 1932.

Camiel Van Britsom werd te Stekene geboren op 16 juni 1865 en werd priester gewijd in 1889. Hij werd surveillant aan de Normaalschool te Sint-Niklaas tot hij in 1901 diocesaan opziener werd van het godsdienstonderwijs. Hij werd in 1905 dekenaal opziener te Sint-Niklaas en in 1916 diocesaan hoofdopziener van het bisdom Gent. Hij werd in 1917 erekanunnik van Sint-Baafs en overleed te Sinaai op 27 maart 1936.

Benignus Persoon werd geboren te Sint-Niklaas op 26 mei 1846 en in 1874 priester gewijd. Hij was leraar te Gijzegem en vanaf 1880 te Maldegem en werd in 1882 onderpastoor te Deinze. In 1884 werd hij onderpastoor te Zwijnaarde en in 1892 werd hij pastoor te Russeignies waar hij op 5 augustus 1900 overleed.

Albert Lens werd te Stekene geboren op 25 november 1871 en in 1897 priester gewijd. Hij was tot 1901 leraar aan het Heilige-Maagdcollege te Dendermonde en werd dan onderpastoor benoemd in Verrebroek. In 1907 werd hij onderpastoor te Adegem en in 1923 pastoor te Ressegem. Hij bekleedde dezelfde functie vanaf 1931 te Lembeke en vanaf 1934 te Vrasene waar hij op 22 december 1951 overleed.

Basiel Van Eerdenbrugh werd geboren te Stekene op 15 januari 1874 en werd in 1897 priester gewijd. Hij werd leraar aan het bisschoppelijk college te Ronse en nam daar ontslag in 1923. Hij overleed te Stekene op 11 mei 1937.

Karel Alfons Poppe werd geboren te Stekene op 8 maart 1875 en werd in 1900, het jaar dat hij ook tot doctor in de wijsbegeerte promoveerde aan het Sint-Thomasinstituut van de KU Leuven, priester gewijd. Op maandag 10 september om 9 ure droeg de Eerw. Heer Karel Poppe, doctor in de Wijsbegeerte, binnen onze parochiale kerk zijn eerste H. Mis op[xvi]. ‘t Was en schoone plechtigheid. Zes priesters en twee seminaristen assisteerden. Eene eerplaats was de familie van den nieuwen priester voorbehouden. Op het okzaal voerde de koorzangafdeling eene allerschoonste mis uit. De Kerkstraat waar de E.H. Poppe woont en de kom van het dorp waren reeds van ‘s morgens vroeg bevlagd. ‘s Avonds brachten onze fanfaren eene serenade … Hij vertrok onmiddellijk naar Rome waar hij in 1902 als leerling in het Belgisch Kollegie te Rome aldaar met onderscheiding het diploma van Baccalaureus in Godgeleerdheid heeft bekomen[xvii]. Hij werd Econoom en Professor van Natuurlijke Wetenschappen[xviii] in het Klein-Seminarie te Sint-Niklaas en in 1907 benoemd tot superior te Ronse. In 1925 werd hij pastoor-deken te Ninove en in 1931 vicaris-generaal van het bisdom Gent, erekanunnik van Sint-Baafs, directeur van de Zwarte Zusters te Gent en deken van Gent. In 1936 werd hij benoemd tot groot-cantor aan het Sint-Baafskapittel en tien jaar later nam hij ontslag als deken van Gent. Hij overleed te Gent op 12 oktober 1947.

Emiel Thuysbaert werd geboren te Stekene op 3 april 1874 en werd in 1901 priester gewijd. Hij was coadjutor in Watervliet, onderpastoor te Nokere in 1905, onderpastoor te Wieze in 1909 en pastoor in Sint-Maria-Aalter in 1926. Hij stierf daar op 1 juni 1939.

Jozef Martens werd als zoon van de toenmalige koster van de Heilig-Kruiskerk geboren te Stekene op 22 mei 1875 en werd in 1902 priester gewijd. Op dinsdag 10 juni 1902 deed hij in Stekene zijn eerste mis. Ter dier gelegenheid[xix] was gansch het dorp bevlagd. ‘s Avonds brachten onze herleefde fanfaren hem een puike serenade. Men zag dat er verschen moed in zat. De nieuwe priester dankte hertelijk. De Stekenaren, zegde hij, geven daardoor bewijs geloof te hebben en als hunne voorouders die 158 priesters verborgen tijdens de revolutie zoo ook blijven zij den priester verkleefd. De wijding is groot maar de taak lastig, bid dus voor uwe priesters en zij ook zullen het volk niet vergeten. ... Na surveillant te zijn geweest in het Sint-Gregoriusinstituut te Ledeberg werd hij in 1904 onderpastoor te Louise-Marie, in 1906 onderpastoor te Hansbeke, in 1913 onderpastoor te Bassevelde en in 1929 pastoor te Velle. Hij nam ontslag in 1938 en overleed te Belsele op 27 oktober 1942.

Broederschap van de Heilige Rozenkrans

In 1898 had paus Leo XIII de Constitutio apostolica de legibus juribus ac previlegiis solidalitatis a SS. Rosario uitgevaardigd.

Het was een vrij lijvig document waarin de gunsten, voorrechten en aflaten verbonden aan de broederschap van de Heilige Rozenkrans waren opgesomd. Hij herinnerde aan zijn

encycliek van 1 september 1883, ‘Marialis Rosarii’, en spoorde de bisschoppen aan om de

Een van de zijpanelen van het Maria-altaar in de Heilig-Kruiskerk. Maria, met het Jezuskind op de schoot, overhandigt aan haar rechterzijde de Rozenkrans aan de heilige Dominicus, tijdgenoot van Franciscus van Assisi en stichter van de orde van de dominikanen die het bidden van de Rozenkrans sterk heeft gepropageerd. Aan haar linkerzijde staart de heilige Theresia van Avila, stichteres van de ongeschoeide karmelietessen, naar het Jezuskind.

devotie voor de rozenkrans van Maria in hun diocees te bevorderen. In deze encycliek stelde hij de maand oktober in als de maand van de rozenkrans en propageerde: Wij keuren ten hoogste goed dat de broederschappen van den Rozenkrans, volgens het voorvaderlijk gebruik, in verscheidene wijken verdeeld, door de steden openbare ommegangen doen[xx]. De paus opende gul de schatkamer van de Heilige Kerk en verleende aflaten aan diegenen die de rozenkrans beoefenden.

De broederschap van de heilige Rozenkrans was via het bidden van de rozenkrans[xxi] nauw verbonden met de Mariaverering. Paus Leo XIII zou trouwens de roep: ‘Koningin van den allerheiligsten Rozenkrans, bid voor ons!’ laten toevoegen aan de litanie van Onze-Lieve-Vrouw[xxii].

De broederschap was in Stekene ingesteld ten tijde van pastoor Guens in het jaar 1625. De oorspronkelijke stichtingsakte met de apostolische goedkeuring was weliswaar verloren gegaan maar er waren tal van latere aanwijzingen dat de broederschap toen wel degelijk was opgericht. De paus en bisschop Stillemans hadden aangedrongen op het hernieuwen of het bevestigen van de instelling van de broederschap door de kerkelijke overheid. Pastoor Paquay kon de historische grondslag van de oprichting van de broederschap blijkbaar zonder probleem aantonen. In een latere bijdrage willen wij op de geschiedenis van deze broederschap uitgebreider terugkomen.

Litteratuur

Luc Schokkaert, Biografisch Repertorium van de priesters van het bisdom Gent, uitgave: KADOC Leuven, 1997.

Em. Vliebergh, De Boeren en de Maatschappelijke Zaak, uitgevers: te Eernegem bij Edm. Laga-Van de Casteele, te Zoutleeuw bij Karel Peeters, 1894

[i] Pastoor Lodewijk (Ludovicus Petrus Vitalis) Van den Berghe werd geboren in Wachtebeke in 1745. Na zijn priesterwijding in 1770 werd hij onderpastoor in Sint-Kruis-Winkel en daarna pastoor in Stekene vanaf 1780. Hij moest gedurende het Franse bewind een tijd lang onderduiken omdat hij weigerde de eed van trouw aan de republiek af te leggen. Hij stierf in Stekene op 19 juni 1812.

[ii] Deze afbeelding is afkomstig uit:

G. Faelens, Histoire du petit séminaire de Saint-Nicolas, 1808 - 1908, Imprimerie V^ve

Gr. De Puysselaer - Laenen, Saint-Nicolas, 1908.

[iii] Zie hierover Jackie Thiron , Historische schets van de predikstoel in de H.Kruiskerk te Stekene, d’EUZIE, jg. 1, nr. 2 & 3, september 1982, p. 23 en volgende.

[iv] Dit beeld is, voor zover ons bekend, niet meer in de kerk of in de sacristie aanwezig

[v] Recueil des Mandemants, Lettres Pastorales, Instructions et autres Documents publiés par S. G. Antoine Stillemans, évèque de Gand, Gand, A. Huyshauwer et L. Scheerder, imprimeurs de l’ évèché, Rue Hautport, 31, Tom. II, 1898-1905, p. 407.

[vi] zie hierover: Frans-Jozef Annaert, Stekene en zijne kerk, Gent, Drukkerij Siffer, 1898, p. 54.

[vii] Em. Vliebergh, De Boeren en de Maatschappelijke Zaak, uitgevers: te Eernegem bij Edm. Laga-Van de Casteele, te Zoutleeuw bij Karel Peeters, 1894.

[viii] Emiel Vliebergh (Zoutleeuw 24 1872 - Leuven 1925) studeerde rechten in Leuven van 1891 tot 1896 en werd in 1897 juridisch adviseur en later ondervoorzitter van de Belgische Boerenbond. Hij was te Leuven hoogleraar aan de Hogere Handelsschool en aan de rechtsfaculteit waar hij vanaf 1911 ook in het Nederlands doceerde. Hij had een belangrijk aandeel in de Vlaamse cultuurstrijd onder meer als redactiesecretaris van Dietse Warande en Belfort, medestichter van het weekblad Hooger Leven, de Nederlandse Vakantieleergangen te Leuven en als lid van het hoofdbestuur en later algemeen voorzitter van het Davidsfonds.

[ix] Zie Gazet van Stekene, jg. 5, nr. 31

[x] De hier aangehaalde informatie werd genomen uit de Gazet van Stekene, jg. 3, nr. 35 en 36, jg. 5, nr. 31 en jg. 16, nr 32.

[xi] Zie Gazet van Stekene, jg. 3, nr. 36.

[xii] Zie Gazet van Stekene, jg. 4, nr. 3.

[xiii] Zie Luc Tirez, Honderd jaar geleden, De verbouwingen aan de Heilig-Kruiskerk, d’EUZIE, jg. 17, nr. 1 & 2, april 1998, p. 63 en volgende.

[xiv] Zie Luc Tirez, Honderd jaar geleden, De verbouwingen aan de Heilig-Kruiskerk, d’EUZIE, jg. 17, nr. 1 & 2, april 1998, p. 85.

[xv] In de hierboven vermelde bijdrage was dit enkel verondersteld, zie eindnoot 48, p. 86.

[xvi] Uit de Gazet van Stekene, jg. 3, nr. 16.

[xvii] Uit de Gazet van Stekene, jg. 5, nr. 10.

[xviii] Uit de Gazet van Stekene, jg. 5, nr. 20.

[xix] Uit de Gazet van Stekene, jg. 5, nr. 4.

[xx] Zie: De godsdienstige week van Vlaanderen, zestiende jaar, nr. 20, 14 september 1883, uitgever H. Vander Schelden, Onderstraat 26, Gent, p. 154.

[xxi] In de rooms-katholieke kerk bestaat de rozenkrans (ook wel eens rozenhoedje genoemd) uit een gebed dat samengesteld is uit een onzevader gevolgd door tien achtereenvolgende weesgegroeten en dit vijftienmaal na elkaar voor een grote rozenkrans of, vijfmaal na elkaar gedurende drie dagen voor de kleine rozenkrans. Vòòr elk tiental weesgegroeten wordt een ‘mysterie’ vermeld. Deze herdenken episodes uit het leven van Maria, de moeder van Jezus, en bestaan uit drie reeksen van vijf gebeurtenissen die men onderverdeelt in blijde, droevige en glorierijke mysteries. Het bidden van de rozenkrans werd gepropageerd door de dominicanen en gezien later door enkele pausen overgenomen in het licht van de contrareformatie. Gregorius XIII, paus van 1572 tot 1585, stelde op 7 oktober het feest van de Heilige Rozenkrans in, mede als herdenking van de overwinning van de christenen op de Turken in 1571 bij Lepanto die aan de uitzonderlijke tussenkomst van Maria werd toegeschreven. Door deze zeeslag, waarbij de Turken 167 schepen verloren tegen 12 voor de christenen, werd de Turkse opmars in Europa tot staan gebracht, een voor de kerk uitermate belangrijke gebeurtenis. Sixtus V, de opvolger van Gregorius XIII, gaf nog vòòr 1590 zijn pauselijke goedkeuring aan het rozenkransgebed.